Μαθητές φτιάχνουν έδαφος στη Σαμοθράκη

H Σαμοθράκη αποτελείται από έναν επιβλητικό ορεινό όγκο που δεσπόζει μέσα στη θάλασσα του βορειοανατολικού Αιγαίου. Πρόκειται για το Όρος Σάος, το οποίο χαρακτηρίζεται από μία εντυπωσιακή γεωλογία και διαμορφώνει την υψηλότερη κορυφή του Αιγαίου Πελάγους. Εκατοντάδες ρυάκια και ποτάμια ξεχύνονται από τις πηγές που βρίσκονται στα έγκατα του άγριου βουνού. Καθώς διασχίζουν τις πλαγιές του, το άφθονο νερό τους δημιουργεί εκατοντάδες καταρράκτες που βυθίζονται σε βαθιές βάθρες, μικρούς παράκτιους υγρότοπους, βραχώδεις παραλίες και κρυστάλλινες θάλασσες. Οι τεράστιες ποσότητες νερού που αναβλύζουν από το βραχώδες έδαφος του νησιού τροφοδοτούν μοναδικά αρχαία δάση που φιλοξενούν μία πλούσια βιοποικιλότητα και μεγάλο αριθμό ενδημικών αλλά και απειλούμενων φυτικών και ζωικών ειδών. Η φύση έχει επίσης προικίσει γενναιόδωρα τη Σαμοθράκη με γεωθερμικό πλούτο και θειούχες θεραπευτικές πηγές.

Για αυτούς τους λόγους, αλλά και λόγω της απλότητας των ανθρώπων της, η Σαμοθράκη έχει κλέψει την καρδιά όλων όσων λατρεύουν την εξερεύνηση και την περιπέτεια και αναζητούν έναν φυσικό περιβάλλον που τους γεμίζει με υγεία και ευεξία. Με μικρό τοπικό πληθυσμό κάτω των 3.000 (απογραφή 2011) και χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα (15 άτομα/km2), οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες στο νησί είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και ο μικρής κλίμακας τουρισμός. Το νησί είναι σχετικά ανέπαφο από τους ρυθμούς του σύγχρονου κόσμου και παραμένει ένας από τους τελευταίους παρθένους τόπους της Ελλάδας.

Τα εξαιρετικά τοπία της Σαμοθράκης συναντούν τα συνήθη και πολυποίκιλα προβλήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που υπάρχουν σε πολλά μικρά νησιά της Μεσογείου. Μπορεί οι άνθρωποι να εξακολουθούν να ζουν σε στενή επαφή με τη γη και τη θάλασσα, και το νησί να προστατεύεται σε μεγάλο ποσοστό από το ευρωπαϊκό πλαίσιο Natura 2000, όμως τα συμπτώματα των σύγχρονων τρόπων διαβίωσης είναι και εδώ ορατά.

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τα εδάφη του νησιού, που προέκυψε μέσα από την 5η Συζήτηση Υπαίθρου που οργανώθηκε στη Σαμοθράκη από το Κοινό Έδαφος, δημιουργείται από τον μεγάλο πληθυσμό αιγοπροβάτων, ο οποίος στις περασμένες δεκαετίες αυξήθηκε αισθητά λόγω επιδότησης της ορεινής κτηνοτροφίας. Αν και η κτηνοτροφία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του υπαίθριου πολιτισμού της Σαμοθράκης, παρατηρούνται πολλές περιπτώσεις ανεξέλεγκτης βόσκησης από κατσίκια, τα οποία τρέφονται χωρίς καμία διάκριση με την πλούσια βιοποικιλότητα της Σαμοθράκης. Αυτή η υπερβόσκηση έχει εμφανείς επιπτώσεις στην φυτοκάλυψη των πλαγιών και των φαραγγιών του νησιού, οδηγώντας σε δραματικά φαινόμενα διάβρωσης του εδάφους.

Μπορεί να έχει επικρατήσει η παραδοχή ότι για την απειλή που δέχεται η βλάστηση της Σαμοθράκης “φταίνε τα κατσίκια”, ωστόσο δεν παύει το φαινόμενο να είναι ανθρωπογενές. Κομβικής σημασίας για τη μετρίαση του φαινομένου είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με τη σημασία της βιώσιμης διαχείρισης των κοπαδιών αλλά και των εν γένει δασικών και φυσικών πόρων του νησιού. Σημαντικό είναι, επίσης, η ενημέρωση αυτή να αρχίζει από την παιδική ηλικία, με στόχο τη διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης στα παιδιά, που είναι και το μέλλον του πανέμορφου αυτού τόπου.

Με αυτό τον σκοπό δημιουργήθηκε o σύλλογος Βιώσιμη Σαμοθράκη από μία ομάδα κατοίκων, η οποία θέλει να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί και να αντιμετωπίσει -στο βαθμό του δυνατού- τις έντονες κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Σημαίνοντα ρόλο για την οργάνωση των πολιτών διετέλεσε η γνωριμία με την καθηγήτρια Κοινωνικής Οικολογίας του πανεπιστημίου Alpen Adria της Βιέννης, κ. Marina Fischer-Kowalski, η οποία επισκέπτεται τη Σαμοθράκη ανελλιπώς τα τελευταία 30 χρόνια, και έχει αφιερώσει πολύ σημαντικό κομμάτι της επιστημονικής της έρευνας στο νησί. Η επαφή με τα επιστημονικά δεδομένα που έχουν συλλεχθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς και οι προσπάθειές της να εντάξει τη Σαμοθράκη, σε συνεργασία με τον Δήμο, στο δίκτυο “Άνθρωπος και Βιόσφαιρα” της UNESCO, κατέστησαν αναγκαία τη δημιουργία ενός συνδετικού κρίκου ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα και την τοπική κοινωνία. Στόχος του συλλόγου είναι η δημιουργία μιας αμφίδρομης σχέσης, όπου οι κάτοικοι του νησιού θα μπορούν να αξιοποιήσουν την επιστημονική γνώση προς όφελός τους.

Η Βιώσιμη Σαμοθράκη επεξεργάζεται σχέδια και παρεμβάσεις για την προστασία του τοπικού περιβάλλοντος, μέσα από μία σειρά σημαντικών projects που μελετούν τους ανθρώπινους και οικονομικούς παράγοντες που οδηγούν τις κυριότερες περιβαλλοντικές πιέσεις που αντιμετωπίζει σήμερα το νησί. Ταυτόχρονα, εστιάζει στη δημιουργία και τη διάχυση νέας γνώσης για την αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων και των οικοσυστημάτων της Σαμοθράκης.

Μία τέτοια δράση αγγίζει μία εξαιρετικά σημαντική πρόκληση που σχετίζεται με τη διαχείριση των απορριμμάτων. Στη Σαμοθράκη, τα στερεά απόβλητα μεταφέρονται με πλοίο της γραμμής στην ηπειρωτική χώρα, με αρκετά υψηλό κόστος για τον Δήμο, ιδιαίτερα για τα μικτά απορρίμματα. Με το πρόγραμμα “Κομποστοποίηση: η Ανακύκλωση της Φύσης” που υλοποιείται σε συνεργασία με την ομάδα συνοικιακής κομποστοποίησης RE:THINK από την Καλαμάτα, ο σύλλογος έχει εγκαταστήσει τρεις ειδικούς ξύλινους κάδους στο Δημοτικό Σχολείο της Καμαριώτισσας και έναν σε αυτό του Λακκώματος. Με τη κομποστοποίηση, μετατρέπονται τα οργανικά απορρίμματα δηλ. μπανονόφλουδες, μήλα, ξύλα, πριονίδια, φύλλα, φύκια κ.ά. σε γόνιμο έδαφος με πολλά θρεπτικά στοιχεία τα οποία προστατεύουν το περιβάλλον του νησιού. Έτσι μπορεί να οδηγήσει στη μείωση του όγκου των μικτών στερεών στερεών αποβλήτων, συνεπώς και των εξόδων μεταφοράς, προστατεύοντας το περιβάλλον και τη Σαμοθράκη.
Καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του προγράμματος έπαιξε η δωρεάν διανομή μικρών κάδων στους μαθητές, μέσα στους οποίους διαχωρίζουν τα οργανικά απόβλητα στο σπίτι πριν τα φέρουν για κομποστοποίηση στο σχολείο. Οι κάτοικοι της Σαμοθράκης θυμήθηκαν μία πρακτική που τους ήταν γνώριμη από τα παλιά χρόνια και ένας ουσιαστικός διάλογος έχει ανοίξει σε πολλά νοικοκυριά του νησιού. Η δύναμη της συνεργασίας και η αξία της εθελοντικής εργασίας φέρνουν αποτελέσματα, μιας και ο κόσμος βλέπει πως υπάρχουν απλά πράγματα που μπορεί να κάνει ο καθένας με εύκολο και οικονομικό τρόπο, συμμετέχοντας στη διαχείριση των δικών του αποβλήτων.

“Η καλύτερη στιγμή της πρωτοβουλίας ήταν όταν αδειάσαμε τον κομποστοποιητή για πρώτη φορά και τα παιδιά ένιωσαν και μύρισαν το φρέσκο χώμα. Με αυτό φυτέψαμε βότανα στην αυλή του σχολείου, μαθαίνοντας βιωματικά και με ενθουσιασμό για τις φυσικές διαδικασίες και την αξία του ζωντανού εδάφους”. Αυτό μας είπε η εκπαιδευτικός Ζακλίν Κίρμπη από τη Βιώσιμη Σαμοθράκη, η οποία συντονίζει το πρόγραμμα. Καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του έχει παίξει, επίσης, η δασκάλα του Δημοτικού Σχολείου Καμαριώτισσας, κ. Όλγα Ξαντινίδου.

Πέρα από την εγκατάσταση των κομποστοποιητών, το πρόγραμμα περιλαμβάνει την ενεργοποίησης εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων μέσα από ενημερωτικό φυλλάδιο με οδηγίες αλλά και ένα εξειδικευμένο εκπαιδευτικό παιχνίδι.

Συνέντευξη/Επιμέλεια Κειμένου: Παύλος Γεωργιάδης